Reeuwijk, Alexander; Reizen tussen de lijnen, dwars door Indonesië met Alfred Russel Wallace, 2013

Is er sprake van een lijn, of toch een zone, en waar lopen de grenzen dan? Dit is misschien wel de hamvraag van dit boek. De auteur reist door Indonesië met de werken van de 19de-eeuwse wetenschapper en ontdekkingsreiziger Alfred Russel Wallace in de hand. Wallace ontwikkelde tijdens zijn reizen door de Indonesische archipel de theorie van een scheidslijn tussen de Aziatische en Australische flora en fauna, de zogenaamde Wallace-lijn. De lijn zou lopen tussen Bali en Lombok en verder tussen Borneo en Sulawesi. Wallace werd hiermee de ‘vader van de biogeografie’.

In dit boek reist de auteur langs de plekken waar Wallace zijn theorie ontwikkelde, om te zien hoe het er nu mee voor staat. Een reisboek dus, maar met een wetenschappelijke achtergrond. En dat laatste is goed te merken. Het 19de-eeuwse wetenschappelijk klimaat, met tijdgenoten als Darwin en Weber, wordt op heldere wijze en als een rode draad door het boek uiteengezet. Onderweg komen ook interessante personages aan het woord, die in de huidige frontlinie van de Wallace-lijn opereren. De auteur laat de enorme veranderingen zien, die voornamelijk als gevolg van menselijke activiteiten in korte tijd hebben plaatsgevonden.

Maar met de reisbeschrijvingen wil het in dit boek niet echt vlotten. Vaak zijn deze cliché-matig en, wat mij opvalt omdat ik toevallig op de hoogte ben, regelmatig met onjuistheden. Dan vertrouw ik er maar op dat in de rest van het boek, over onderwerpen waarvan ik geen achtergrondkennis heb, niet dezelfde slordigheden voorkomen.

Daarnaast is de auteur duidelijk een vogelaar. Als je niets met vogels hebt, dan zijn de uitgebreide beschrijvingen van vogels, vogelgedrag, vogelgeluiden en lijsten met gespotte vogels iets te veel van het goede. De insecten, waar Wallace juist zoveel mee op had, komen er met een enkel stuk over vlinders dan weer erg bekaaid vanaf. Op een bepaald moment is de hoeveelheid informatie over vogels zo uitgebreid, dat het lijkt of de auteur deze reis maakt als excuus om zoveel mogelijk vogels te spotten.

Maar dan komt Reeuwijk terug met een prachtig, pakkend en beschrijvend laatste hoofdstuk, wanneer hij op zoek gaat naar de grote paradijsvogel op de Aru-eilanden. Gepassioneerd, persoonlijk, ontroerend en informatief, alles in de juiste verhouding. Je vraagt je af waarom de rest van het boek niet in dit rimte is geschreven.

De mooiste alinea van het boek wil ik u niet onthouden: “Zo sta ik de volgende ochtend, vlak voordat ik naar Ambon vertrek, in een volle zweterige collegezaal voor ongeveer honderd studenten en mederwerkers van de universiteit (in Jayapura). Ik vertel over Darwin, Wallace, Indonesië, biogeografie, evolutie en over het nut van reizen, verzamelen en lezen. Na afloop van mijn verhaal is er slecht één vraag, van een meisje dat gedurende het hele verhaal driftig aantekeningen heeft gemaakt: ‘Die evolutietheorie, gelooft u daar eigenlijk zélf in?’”

NB. Het boek ‘Het Maleise eilandenrijk’ (originele titel: The Malay Archipelago) van Walllace, waarop bovenstaand boek is gebaseerd, is overigens veel leesbaarder en interessanter, onder andere verkrijgbaar bij reisboekenwinkel De Evenaar in Amsterdam

Emile Leushuis / oktober 2014