Pionieren op Java; De Preanger Rubber Maatschappij onder Amsterdamse regie 1909-1957; Peter Hellema; Walburg Pers, 2014

Plantages zijn altijd de ruggegraat van de Nederlands-Indische economie geweest. In de 17de eeuw begon dit met nootmuskaatplantages op het eiland Banda in de Molukken, in de 18de eeuw kwam koffie en in de 19de en 20ste eeuw volgden onder andere thee, kina, suikerriet, rubber, palmolie en cacao. Kennis van de plantage-economie is dus noodzakelijk om het verhaal van Nederlands-Indië te begrijpen. “Deze bedrijfsbiografie is mogelijk exemplarisch voor veel bedrijven die in deze periode in Nederlands-Indië actief waren”, zo staat er op de achterkant van het boek. Mijn nieuwsgierigheid was hiermee gewekt.

Uit de inleiding blijkt dat de auteur aan dit onderwerp begon door een koffer die hij toevallig in handen kreeg. Hierin zaten stukken over een rubberplantage op Java. Na verdere bestudering besloot hij dit boek te baseren op het gedetailleerde archief van De Preanger Rubber Maatschappij, dat zich in het Nationaal Archief bevindt. Ondanks de opmerking dat het exemplarisch zou zijn, wordt helaas nergens in het boek de casus geplaatst in de grotere context van de Nederlands-Indische plantage-economie. De tekst verzandt daardoor al snel in een chronologische opsomming van feiten, productiecijfers en personeelswisselingen, die op deze manier weinig relevantie hebben. Over sommige zaken, zoals over de verschillende soorten rubberbomen die werden geplant, zou je juist iets meer achtergrondinfo willen hebben, maar daar wordt dan niet over uitgeweid. Het meest interessante deel vormt de Japanse tijd, omdat hier duidelijk wordt gemaakt hoe het Japanse bestuur omging met plantages in Nederlands-Indie. Verder kon het boek mij helaas weinig boeien.

Emile Leushuis, april 2015